Bóc Tách Đề Cương Ôn Tập Hóa 10 Học Kì 1: Từ Nguyên Tử Đến Phản Ứng Hóa Học

Hóa học lớp 10 là bước khởi đầu để bạn bước vào thế giới phân tử đầy màu sắc và bí ẩn. Học kì 1 lại càng quan trọng hơn khi đặt nền móng cho kiến thức của cả năm học. Để giúp bạn ôn tập hiệu quả và tự tin bước vào kì thi, chúng ta hãy cùng “bóc tách” đề cương ôn tập hóa 10 học kì 1, từ những khái niệm cơ bản nhất về nguyên tử cho đến phản ứng hóa học đầy thú vị.

Chương 1: Nguyên Tử – Viên Gạch Vũ Trụ

I. Thành Phần Cấu Tạo Nguyên Tử

Bạn có bao giờ tự hỏi điều gì tạo nên mọi vật chất xung quanh chúng ta? Câu trả lời nằm ở những “viên gạch” vô cùng nhỏ bé gọi là nguyên tử.

Mỗi nguyên tử được tạo thành từ hai phần chính:

• Hạt nhân: Nằm ở trung tâm, mang điện tích dương, bao gồm proton (p) mang điện tích dương và nơtron (n) không mang điện.
• Vỏ electron: Bao quanh hạt nhân, mang điện tích âm, chứa các electron (e) mang điện tích âm và chuyển động rất nhanh.

Bạn có thể hình dung nguyên tử như một hệ mặt trời thu nhỏ, với hạt nhân là “mặt trời” và các electron là các “hành tinh” quay xung quanh.

II. Điện Tích Và Số Khối Hạt Nhân

Mỗi nguyên tử được xác định bởi số hiệu nguyên tử (Z) và số khối (A):

• Số hiệu nguyên tử (Z): Cho biết số proton trong hạt nhân, cũng là số electron trong nguyên tử trung hòa về điện.
• Số khối (A): Là tổng số proton (Z) và số nơtron (N) trong hạt nhân.

Như vậy, ta có thể dễ dàng tính được số nơtron (N) trong một nguyên tử: N = A – Z.

III. Đồng Vị – “Anh Em Sinh Đôi” Của Nguyên Tử

Trong thế giới nguyên tử, có những “anh em sinh đôi” gọi là đồng vị. Chúng có cùng số proton (Z) nhưng khác nhau về số nơtron (N), dẫn đến số khối (A) khác nhau. Ví dụ, carbon có hai đồng vị phổ biến là carbon-12 (¹²C) và carbon-14 (¹⁴C).

IV. Lớp Và Phân Lớp Electron – Nơi Electron “An Vị”

Các electron trong nguyên tử không chuyển động tự do mà được sắp xếp theo từng lớp electron và phân lớp electron dựa trên mức năng lượng của chúng:

• Lớp electron: Được đánh số từ 1 đến 7 (hoặc K, L, M, N, O, P, Q), mỗi lớp có mức năng lượng khác nhau, lớp càng xa hạt nhân năng lượng càng cao.
• Phân lớp electron: Mỗi lớp electron lại được chia thành các phân lớp s, p, d, f, mỗi phân lớp có mức năng lượng gần bằng nhau.

V. Cấu Hình Electron – “Bản Đồ Định Vị” Cho Electron

Để biết được sự sắp xếp của các electron trong nguyên tử, chúng ta sử dụng cấu hình electron. Viết cấu hình electron chính là viết sự phân bố electron vào các lớp và phân lớp theo thứ tự mức năng lượng từ thấp đến cao.

Chương 2: Bảng Tuần Hoàn – Ngôi Nhà Chung Của Các Nguyên Tố

I. Bảng Tuần Hoàn – “Bản Khảo Cổ” Của Thế Giới Nguyên Tố

Bảng tuần hoàn là một bảng biểu diễn các nguyên tố hóa học, được sắp xếp theo chiều tăng dần của số hiệu nguyên tử (Z). Bảng tuần hoàn giống như “bản khảo cổ” giúp ta khám phá các nguyên tố và mối quan hệ giữa chúng:

• Ô nguyên tố: Mỗi ô nguyên tố chứa thông tin về một nguyên tố, bao gồm kí hiệu hóa học, số hiệu nguyên tử, nguyên tử khối,…
• Chu kì: Là hàng ngang trong bảng tuần hoàn, số thứ tự của chu kì bằng số lớp electron của nguyên tử.
• Nhóm: Là cột dọc trong bảng tuần hoàn, các nguyên tố cùng nhóm có cấu hình electron lớp ngoài cùng tương tự nhau, dẫn đến tính chất hóa học giống nhau.

II. Tính Chất Tuần Hoàn – Sự Thay Đổi Theo “Chu Kỳ”

Các tính chất của nguyên tố như bán kính nguyên tử, độ âm điện, năng lượng ion hóa, tính kim loại, tính phi kim,… thay đổi theo quy luật tuần hoàn khi đi từ trái sang phải theo chu kì hoặc từ trên xuống dưới theo nhóm.

Chương 3: Liên Kết Hóa Học – Sợi Dây Gắn Kết Thế Giới Nguyên Tử

I. Liên Kết Ion – Lực Hút Giữa Hai “Cực” Trái Dấu

Liên kết ion được hình thành do lực hút tĩnh điện giữa các ion mang điện tích trái dấu:

• Ion dương: Hình thành khi nguyên tử kim loại mất electron.
• Ion âm: Hình thành khi nguyên tử phi kim nhận electron.

Ví dụ, trong phân tử NaCl, nguyên tử Na (kim loại) mất 1 electron tạo thành ion Na+, nguyên tử Cl (phi kim) nhận 1 electron tạo thành ion Cl-, hai ion này hút nhau tạo thành liên kết ion.

II. Liên Kết Cộng Hóa Trị – Sự “Chung Tay” Góp Sức

Liên kết cộng hóa trị được hình thành khi các nguyên tử góp chung electron để đạt được cấu hình electron bền vững như khí hiếm. Liên kết cộng hóa trị có thể là không phân cực (cặp electron dùng chung nằm chính giữa hai nguyên tử) hoặc phân cực (cặp electron dùng chung lệch về phía nguyên tử có độ âm điện lớn hơn).

Chương 4: Phản Ứng Hóa Học – “Vũ Điệu” Của Các Nguyên Tử

I. Số Oxi Hóa – “Thẻ Căn Cước” Của Nguyên Tử Trong Phản Ứng

Số oxi hóa biểu thị sự thay đổi về số electron của một nguyên tử nguyên tố trong phân tử so với nguyên tử tự do. Xác định số oxi hóa là bước quan trọng để viết và cân bằng phương trình phản ứng oxi hóa – khử.

II. Phản Ứng Oxi Hóa – Khử – “Cuộc Chuyển Giao” Electron

Phản ứng oxi hóa – khử là phản ứng hóa học có sự thay đổi số oxi hóa của các nguyên tố. Trong đó:

• Chất khử: Nhường electron, số oxi hóa tăng.
• Chất oxi hóa: Nhận electron, số oxi hóa giảm.

Kết luận

Trên đây là những điểm chính trong đề cương ôn tập hóa 10 học kì 1. Hãy ôn tập thật kỹ, kết hợp làm bài tập và đừng quên tham khảo thêm sách giáo khoa và các tài liệu khác để nắm vững kiến thức và đạt kết quả cao trong kì thi nhé!