Bạn đã bao giờ nghe nói đến một loài cây chỉ có duy nhất một chiếc lá hình trái tim chưa? Đó chính là cây một lá – một loài thực vật vô cùng đặc biệt của Việt Nam. Hãy cùng tìm hiểu về loài cây độc đáo này nhé!
TÓM TẮT
Giới thiệu về cây một lá
Cây một lá, có tên khoa học là Nervilia fordii, là một loài thực vật thuộc họ Lan (Orchidaceae). Đặc điểm nổi bật nhất của loài cây này chính là việc nó chỉ có duy nhất một chiếc lá hình trái tim trong suốt vòng đời.
Ngoài tên gọi cây một lá, loài thực vật này còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như:
- Thanh thiên quỳ
- Lan một lá
- Lan cờ
- Châu diệp
- Slam lài
- Bửa thoọc (tiếng Tày)
Đặc điểm hình thái của cây một lá
Cây một lá có những đặc điểm hình thái rất đặc trưng:
- Thân thảo, sống lâu năm
- Có củ hình tròn hoặc bầu dục
- Chỉ có một chiếc lá duy nhất hình trái tim
- Lá có các đường gân tỏa như rẻ quạt
- Lá mọc ra từ một cuống nối với củ rễ
- Có 1-2 hoa mọc ra từ thân thẳng
- Khi ra hoa thì không có lá, lá chỉ phát triển sau khi hoa tàn
Điều thú vị là cây một lá tái sinh tự nhiên bằng các tia củ. Vì vậy, trong tự nhiên thường thấy các nhóm cây ở nhiều độ tuổi khác nhau mọc gần nhau.
Phân bố của cây một lá
Trên thế giới, đã ghi nhận khoảng 80 loài cây một lá, phân bố rộng rãi ở:
- Châu Phi
- Châu Á
- Các đảo ở Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương
Tại Việt Nam, đã phát hiện 5 loài cây một lá, gồm:
- Nervilia aragoana
- Nervilia crispata
- Nervilia fordii
- Nervilia plicata
- Nervilia prainiana
Cây một lá thường được tìm thấy ở các khu vực:
- Vùng núi đá vôi
- Nơi ẩm ướt ở chân núi
- Các tỉnh như Lào Cai, Hòa Bình, Ninh Bình, Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang, Tuyên Quang, Hà Tây, Sơn La, Lai Châu…
Giá trị dược liệu của cây một lá
Từ lâu, cây một lá đã được coi là một vị thuốc quý trong dân gian. Toàn bộ các bộ phận của cây đều có thể sử dụng làm thuốc, dùng tươi hoặc phơi khô.
Theo các tài liệu y học cổ truyền, lá và rễ củ cây một lá có những tác dụng:
- Vị ngọt nhạt, hơi đắng
- Tính bình, mát
- Thanh nhiệt, nhuận phế
- Giảm ho, tán ứ
- Giải độc, làm dịu đau
- Chữa ho lao, ho lâu năm, viêm phế quản
- Giải khát, bồi dưỡng cơ thể
Các nghiên cứu khoa học hiện đại cũng đã chứng minh cây một lá chứa nhiều hoạt chất có giá trị như:
- Terpenoids
- Flavonoid
- Axit amin
- Các loại dầu dễ bay hơi
Những hợp chất này có tác dụng:
- Chống viêm
- Chống vi rút
- Giảm đau
- Giảm ho
- Điều trị hen suyễn và viêm phế quản mãn tính
- Hỗ trợ điều trị viêm phổi cấp, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính
Hiện nay, các nhà khoa học đang nghiên cứu khả năng sử dụng cây một lá trong điều trị ung thư phổi và ung thư vòm họng.
Tình trạng bảo tồn cây một lá
Mặc dù có giá trị dược liệu cao, cây một lá đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do:
- Bị khai thác quá mức
- Số lượng trong tự nhiên không nhiều (chỉ khoảng 10-15 cây/100m2)
- Môi trường sống bị thu hẹp
Vì vậy, cây một lá đã được ghi vào Sách đỏ Việt Nam – danh sách các loài cần được bảo vệ khẩn cấp.
Để bảo tồn loài cây quý này, các nhà khoa học đang tiến hành:
- Nghiên cứu phương pháp nhân giống
- Xây dựng các mô hình bảo tồn nguồn gen
- Phát triển vùng trồng tại một số địa phương có điều kiện phù hợp như Lạng Sơn
Lời khuyên khi sử dụng cây một lá
Nếu bạn may mắn tìm thấy cây một lá trong tự nhiên, hãy nhớ:
- Chỉ thu hái một phần, để lại củ cho cây tiếp tục phát triển
- Có thể thu hái lá quanh năm, dùng tươi hoặc phơi khô
- Tách riêng lá to và lá nhỏ khi sơ chế
- Không nên khai thác quá mức, góp phần bảo vệ loài cây quý này
Kết luận
Cây một lá là một loài thực vật độc đáo với chiếc lá hình trái tim duy nhất. Không chỉ có giá trị làm cảnh, nó còn là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền và hiện đại. Tuy nhiên, do bị khai thác quá mức, loài cây này đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Hy vọng thông qua các nỗ lực bảo tồn, chúng ta có thể giữ gìn được loài cây quý giá này cho các thế hệ mai sau.
